Άννα Τζάκου - Ο χώρος και κατά συνέπεια ο χρόνος των Κυκλάδων εκφράζεται και ως κατάσταση του νου

H Άννα Τζάκου και η ομάδα Γεωποιητική παρουσιάζουν την performance “Βωλάξ”. Τέσσερις καλλιτέχνιδες των παραστατικών τεχνών συνδιαλέγονται ζωντανά με την εικόνα και την ενσώματη εμπειρία του Βώλακα, περιοχή της ενδοχώρας της Τήνου διάσπαρτη από γρανιτένιους ογκόλιθους που προσδίδουν στο τοπίο έναν μοναδικό σεληνιακό χαρακτήρα. Επιχειρώντας μια βιωματική χαρτογράφηση του κυκλαδίτικου τόπου, δημιουργούν ένα δίκτυο εγγύτητας και συγγένειας μεταξύ εαυτών, θεατών και παρούσας στιγμής.

 Το έργο βασίζεται στη μεθοδολογία του ερευνητικού εργαστηρίου Σχέδιο Βωλάξ: Προς Αναζήτηση Εδάφους (ομάδα Γεωποιητική, Τήνος 2021) που διερευνά το κυκλαδίτικο τοπίο ως τρόπο ύπαρξης, οντολογικής διαδικασίας και πρακτικής του «είμαι» και εξετάζει τις διαδικασίες με τις οποίες το βλέπουμε, προβάλλουμε και εκδηλώνουμε το συλλογικό μας ονείρεμα.

 Η performance δομείται γύρω από μια βίντεο εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας βασισμένη στο οπτικό υλικό της επί τόπου έρευνας. Οι προβολές σε ύψος προσομοιώνουν το τηνιακό γεωλογικό τοπίο με τον ουδέτερο χώρο του ΚΕΤ και αναπαράγουν τον αρχετυπικό χρόνο των Κυκλάδων ως πεδίο αμιγούς εμπειρίας και ανοιχτής επίγνωσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο και σε συνδιαλλαγή και αναστοχασμό μαζί του, οι καλλιτέχνιδες επιτελούν μια ζωντανή δράση και προσκαλούν το κοινό να ανταποκριθούν ενσώματα, χαράσσοντας τη δική τους εσωτερική διαδρομή. Σε ένα υβριδικό «ανάμεσα», μεταξύ ψηφιακού και φυσικού χώρου, εσωτερικές και εξωτερικές τοπιογραφίες υφαίνονται σε ένα πολυμεσικό αφήγημα δημιουργώντας ένα περιβάλλον καταβύθισης προς έναν συλλογικό Εαυτό. 

Η performance Βωλάξ μέσα από τα λόγια της Άννας Τζάκου. 

Μπορείτε να μας περιγράψετε τη μεθοδολογία του ερευνητικού εργαστηρίου "Σχέδιο Βωλάξ: Προς Αναζήτηση Εδάφους" και πώς επηρέασε τη δημιουργία της παράστασης "Βωλάξ";

Η πρακτική της Γεωποιητικής (Geopoetics), από όπου η καλλιτεχνική ομάδα παίρνει το όνομά της, οργανώνεται γύρω από μια παραστατική μεθοδολογία σώματος-τοπίου. Εξετάζει τις έννοιες της «ταυτότητας», του «σπιτιού» και του αισθήματος του «ανήκειν» ως «όνειρα παρουσίας» (Rose, 2006). Η πρακτική αυτή είναι το αποτέλεσμα μιας βασισμένης στην πράξη (practice-based)  διδακτορικής έρευνας στο πεδίο της Παραστατικής Πρακτικής (Performance Practice) (περισσότερα για την έρευνα στον σύνδεσμο https://annatzakou-geopoetics.com/research/practice-based-research/  ).

Η πρακτική Geopoetics διερευνά μια τοποειδική παραστατική δράση σε δύο φάσεις: ι) ως πειθαρχία «εναρμόνισης» (attunement), μια επι-τόπια παραστατική πρακτική που εξερευνά το βίωμα ενός τόπου ως κίνηση, συναίσθημα, δράση και ανθρώπινη δραστηριότητα, ιι) ως μια πειθαρχία «πραγμάτωσης» (actualization), μια διαδικασία επινόησης που οργανώνει τα παραπάνω ως συν-δημιουργικά στοιχεία μιας επιτέλεσης του συγκεκριμένου μέρους.

Στο ερευνητικό εργαστηρίο Σχέδιο Βωλάξ: Προς Αναζήτηση Εδάφους (2021) η ομάδα Geopoetics εστιάζει στην πρώτη φάση της πρακτικής, στο στάδιο της «εναρμόνισης»  του σώματος με το τοπίο, το οποίο και πραγματοποιήθηκε προς δύο κατευθύνσεις: 1. ως σωματοποίηση του τοπίου, δηλαδή την παραστατική διερεύνηση των τρόπων με τους οποίους το κινούμενο σώμα συνδέεται με το περιβάλλον και δημιουργεί νόημα και 2. ως πεδίο εργασιών/ καθημερινών δραστηριοτήτων όπως διαμορφώνονται από τις απαραίτητες εργασίες διαβίωσης και συμβίωσης με τον συγκεκριμένο τόπο.

Πώς ενσωματώνονται οι γρανιτένιοι ογκόλιθοι του Βώλακα στη σκηνογραφία της παράστασης και πώς συνδέονται με την ενσώματη εμπειρία των καλλιτέχνιδων και του κοινού;

Ο Βώλακας απαρτίζεται από γρανιτένιους βράχους της γεωλογικής εποχής του Μειόκαινου (περίπου 15 εκατομμύρια έτη πριν). Οι βράχοι αποκτούν το σφαιρικό τους σχήμα μέσα από μια χημική και αιολική αποσάθρωση από το νερό και τον αέρα. Για εμάς, το τοπίο του Βώλακα δεν αποτελεί μόνο ένα αισθητικά ασυνήθιστο περιβάλλον αλλά εκδηλώνει ένα γήινο φαινόμενο που χρειάζεται χιλιετηρίδες για να δημιουργηθεί. Εκφράζει ένα είδος εμβριθούς χρόνου: έναν γεωλογικό κοσμικό χρόνο που μετριέται μέσα από δισεκατομμύρια έτη. Μέσω των επιτόπιων αυτοσχεδιασμών στην Τήνο, η αισθαντική, σωματική και θυμική σύνδεση με αυτόν τον γεωλογικό χρόνο εξερευνήθηκε ως μια εμπειρία ενός αέναου παρόντος. Αυτήν την ποιότητα χρόνου, επιθυμούμε να ανακαλέσουμε και μαζί της να συνδιαλλαγούμε. Επομένως, ο τόπος του Βώλακα γίνεται αφορμή για να επιτελέσουμε και  να αναστοχαστούμε πάνω σε μια συγκεκριμένη αίσθηση/ εμπειρία χρόνου. 

Οι καλλιτέχνιδες αλληλεπιδρούν με τον ορυκτό κόσμο του Βώλακα και πώς αντλούν έμπνευση από αυτόν για τη δημιουργία της παράστασης;

Βασιζόμενες λοιπόν στο αξίωμα ότι ο Βώλακας εκδηλώνει μια κατάσταση του «είμαι» ως εκδήλωση χώρου και χρόνου, οι καλλιτέχνιδες - συντελέστριες του έργου θέλησαν να διερευνήσουν τις ιδιότητες που φέρει μια τέτοια εμπειρία, δηλαδή το πώς νιώθεται, ποια κατάσταση του νου δημιουργεί και πώς ενδεχομένως συνδιαλέγεται με το αστικό ‘εδώ και τώρα’ στο κέντρο της Αθήνας. Παρόλο που δεν είχαν όλες την άμεση εμπειρία του Βώλακα (από τις συνεργάτιδες η performer Δέσποινα Χατζηπαυλίδου και εγώ είμασταν συμμετέχουσες στο ερευνητικό έργο στην Τήνο), η κάθε μια εργάστηκε ερευνητικά πάνω στο δικό της μέσο με βάση τα παραπάνω ερωτήματα  και όλες μαζί δουλέψαμε αυτοσχεδιαστικά στην σύνθεσή τους. Συγκεκριμένα, η εικαστικός - βίντεο καλλιτέχνιδα Σοφία Σιμάκη βασίστηκε στο αισθαντικό και αισθητικό αποτύπωμα των βίντεο από το νησί, τραβηγμένα από την κινηματογραφίστρια Χριστίνα Φοίβη. Η Σοφία επεξεργάστηκε την κίνηση των σωμάτων και της κάμερας σε σχέση με την κίνηση των σωμάτων και την αρχιτεκτονική των προβολών στο ζωντανό χώρο. Η μουσουργός Θάλεια Ιωαννίδου δούλεψε με την έννοια του τεχνητού και φυσικού ήχου στην απόδοση, ερμηνεία αλλά και νοηματοδότηση του φυσικού τοπίου ως παρόν και την ίδια στιγμή διαμεσολαβημένο. Η Δέσποινα Χατζηπαυλίδου και εγώ εργαστήκαμε πάνω στην ζωντανή δράση ανάμεσα στην εικόνα, την προβολή, τον ήχο, το χώρο και την ενσώματη εμπειρία μας. Με βάση ένα αυτοσχεδιαστικό πλαίσιο, εργαστήκαμε όλες μαζί και κάθε μια μόνη δημιουργώντας μια δραματουργία ενός μεταιχμιακό ‘ανάμεσα’ μεταξύ ψηφιακής και φυσικής παρουσίας, υλικού και αύλου χώρου θολώνοντας τα όρια μεταξύ εκείνου που υπάρχει πάντα και εκείνου που συμβαίνει ως τώρα.

Με ποιον τρόπο διασταυρώνεται ο αρχετυπικός χρόνος των Κυκλάδων με τη μουσική, τον ήχο και τις προβολές;

Για εμάς το Κυκλαδίτικό τοπίο είναι ένας χώρος που έχει ιστορικά διαμορφωθεί μέσα από την αναγκαιότητα ενσωμάτωσης της ανθρώπινης δραστηριότητας με το χώρο και το χρόνο και εκδηλώνεται ως λειτουργικότητα, αρμονία, οικονομία, συμβίωση και ομορφιά. Κατά αυτόν τον τρόπο θεωρούμε ότι ο χώρος και κατά συνέπεια ο χρόνος των Κυκλάδων εκφράζεται και ως κατάσταση του νου, κατανόησης του κόσμου, αισθήματος του σοφού και του ιερού, του απαραίτητου και του σημαντικού. Με αφορμή το τοπίο του Βώλακα, τα πολυμεσικά στοιχεία της performance, η μουσική, ο ήχος και η προβολή επιτελούν τον Κυκλαδίτικο χρόνο ως ποιότητα ύπαρξης δημιουργώντας για το κοινό ένα πεδίο εξωτερικής και εσωτερικής περιπλάνησης, αναρώτησης και αναστοχασμού.

Το κοινό πώς ανταποκρίνεται στην παράσταση και πώς καλείται να συμμετάσχει ενεργά στη δημιουργία της εσωτερικής του διαδρομής;

Η performance λαμβάνει την εμπειρία του Κυκλαδίτικου τοπίου ως σημείο εκκίνησης για να επιτελέσει μιας αισθαντική εμπειρία. Η εικόνα, η προβολή, ο ήχος και η δράση δημιουργούν για το θεατή ένα συμβάν περιπλάνησης που σε πρώτο επίπεδο τον κινητοποιεί αισθητηριακά σαν βλέμμα, ακοή και υφή και σε δεύτερο, τον προσκαλεί να περιηγηθεί εσωτερικά σαν συνειρμός, ενθύμηση, θυμικό και σκέψη. Πέρα από την ίδια την εμπειρία του Βώλακα, η παράσταση δεν επιτάσσει κάποιο αφήγημα. Αντιθέτως, βασισμένο στην αισθητηριακή ευχαρίστηση του θεατή στο ‘εδώ και τώρα’, προσκαλεί το βλέμμα του να κινηθεί ελεύθερα στο χώρο βάζοντας σε λειτουργία τους δικούς του μηχανισμούς αφήγησης. Όπως όταν κοιτάμε ένα τοπίο που μας ευχαριστεί και μας κινητοποιεί εσωτερικά χωρίς να συμβαίνει κάτι συγκεκριμένο. Με αυτόν τον τρόπο, η παράσταση  προσκαλεί το κοινό σε μια ενσώματη συμμετοχική πρακτική προσοχής και αναστοχασμού.

Πώς η γεωποιητική μεθοδολογία επηρεάζει τη δημιουργία και την απόδοση της παράστασης;

Η μεθοδολογία της γεωποιητικής στηρίζεται και καλλιεργεί συγκεκριμένες αρχές που αφορούν τόσο την πρακτική του performer όσο και την δημιουργική διαδικασία του παραστατικού συμβάντος. Κάποιες από αυτές είναι διακριτές και στην παράσταση όπως:

Η διερεύνηση της παρούσας στιγμής μέσα από το σωματικό βίωμα,

Η προτεραιότητα στην εμπειρία της αίσθησης έναντι της ιδέας,

Η κιναισθητική ευχαρίστηση περφορμερ και θεατών ως αισθητική αξία,

Η διερεύνηση μιας διάνοιας της καρδιάς,

Η οριζόντια, μη ιεραρχική σύνθεση των παραστατικών μέσων,

Ο εκδημοκρατισμός της δημιουργικής διαδικασίας.

Η οριζόντια, μη ιεραρχική σύνθεση της αφήγησης,

Ο εκδημοκρατισμός της παραστατικής συγγραφής.

Η ποιότητες της φροντίδας, της ανακούφισης και της ησυχίας  ως επιτελεστικά μέσα.

Ο συγχρονισμός της εξωτερικής με την εσωτερική εμπειρία και τον εκτός-από- τον-άνθρωπο κόσμο.

Πώς ενσωματώνεται η τεχνολογία στην παράσταση και πώς αλληλεπιδρά με τον φυσικό χώρο;

Η τεχνολογία στην παράσταση αποτελεί την απαραίτητη συνθήκη για την μεταφορά, ανάκλαση και επιτέλεση του τοπίου του Βώλακα στον πολυχώρο του ΚΕΤ στο κέντρο της Αθήνας. Με βάση το βίντεο υλικό του ερευνητικού έργου στην Τήνο, οργανώνεται γύρω από μια βίντεο εγκατάσταση. Παρόλο που τα βίντεο είναι συγκεκριμένα, ο τρόπος οργάνωσης της εγκατάστασης στο χώρο όπως για παράδειγμα οι επιφάνειες των προβολών και οι γωνίες τους, γίνονται σε παρόντα χρόνο και με εμφανή τρόπο και αποτελούν αφηγηματικό στοιχείο. Η ίδια αρχή της ‘ανοιχτής φόρμας’ διέπει και τα υπόλοιπα μέσα όπως τον ήχο, το φως, την σκιά και τη ζωντανή δράση. Τα μέσα αυτά διεγείρονται και κινητοποιούνται από τους χώρους που κάθε φορά δημιουργούν οι προβολές μεταξύ του διαμεσολαβημένου τοπίου των Κυκλάδων και του αστικού χώρου της Αθήνας. Με μια πρόθεση αποποίησης της ψευδαίσθησης και του εντυπωσιασμού που η τεχνολογία μπορεί να επιφέρει σε ένα ζωντανό συμβάν, το τεχνολογικό πλαίσιο της παράστασης δημιουργεί έναν διττό χώρο μεταξύ ψηφιακού και ζωντανού, υλικού και του αύλου και επιτελεί ένα μεταιχμιακό «ανάμεσα», του ‘εκεί’ και του ‘εδώ’, του ΄τότε’ και του ΄τώρα’. Έναν ενδιάμεσο αισθαντικό χώρο αναστοχασμού μεταξύ εκείνου που είναι πάντα και εκείνου που συμβαίνει ως τώρα.

Εσείς προσωπικά ποιες βασικές ιδέες θα θέλατε να επικοινωνήσετε με την παράσταση;

Αντιλαμβάνομαι μια παράσταση ως μέσο διερεύνησης ιδεών υπό τη μορφή ανοιχτών ερωτήσεων που δεν βιάζονται να απαντηθούν αλλά αποκτούν την αξία τους μέσα από την αδιάκοπη διερώτησή τους. Από αυτήν την πλευρά, η παράσταση αγωνιά να μιλήσει για το Κυκλαδίτικο τοπίο όχι μόνο ως φυσικό περιβάλλον, ιστορικό και γεωλογικό χώρο αλλά και ως μέσο ζωντανής ενσώματης κατανόησης της ύπαρξης. Καθώς η ιδιοποίησή του ως αγαθό της τουριστικής βιομηχανίας της χώρας εντατικοποιείται, είναι επιτακτική ανάγκη να αφηγηθούμε το Κυκλαδίτικο τοπίο ως οντολογική διαδικασία και πρακτική του «είμαι». Με αυτόν τον τρόπο, το τοπίο σταματά να γίνεται αντιληπτό ως προϊόν προς κατανάλωση αλλά ως πρακτική μέσα από την οποία ονειρευόμαστε και προσδιορίζουμε τη θέση μας στον κόσμο.

Επιπλέον και την ίδια στιγμή, θεωρώ ότι η συνάντηση καλλιτεχνών και θεατών σε παρόντα χώρο και  χρόνο αποτελεί την ουσιαστική λειτουργία μιας παράστασης. Από αυτήν την πλευρά, τόσο ως δημιουργική διαδικασία όσο και ως επιτέλεση με κοινό,  η παράσταση διερευνά τρόπους ενός συλλογικού ενσώματου ‘είμαστε μαζί΄. Βασισμένη στις ποιότητες της φροντίδας, της ανακούφισης, της ευχαρίστησης και της ησυχίας ως επιτελεστικά μέσα, η performance εξετάζει τον παραστατικό χώρο ως ένα κοινοτικό τόπο, έναν τόπο ενσώματης ετερότητας που επιστρέφει στον Εαυτό για να συναντηθεί με το ανθρώπινο ή και μη, Άλλο και που φέρει  δυνατότητα κατανόησης, ενόρασης και ονειρέματος ενός ‘είμαστε μαζί’.

Όλες τις πληροφορίες για την παράσταση θα τις βρείτε εδώ.