Spirits and Spaces | Roger Ballen
Ο Roger Ballen (γεν. 1950, Νέα Υόρκη) είναι ένας από τους σημαντικότερους φωτογράφους της γενιάς του, γνωστός για τη χαρακτηριστική Ballenesque οπτική του γλώσσα, η οποία συνδυάζει τη φωτογραφία, το σχέδιο, τη γλυπτική και την εγκατάσταση, δημιουργώντας ανησυχητικούς ψυχολογικούς κόσμους. Έχοντας ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής, ξεκίνησε την καριέρα του καταγράφοντας μικρές πόλεις και τους απομονωμένους κατοίκους τους, ενώ εργαζόταν ως γεωλόγος και σύμβουλος ορυχείων. Στην πορεία των πέντε δεκαετιών, η πρακτική του εξελίχθηκε από τη ντοκιμαντερίστικη φωτογραφία σε αυτό που ο ίδιος ορίζει ως «ντοκιμαντερίστικη μυθοπλασία», δημιουργώντας σκηνοθετημένες, συμβολικές συνθέσεις που περιγράφει ως «υπαρξιακά ψυχοδράματα». Το έργο του διερευνά το υποσυνείδητο και το απωθημένο, εστιάζοντας σε θέματα όπως το χάος και η τάξη, η τρέλα, η θνητότητα, οι σχέσεις ανθρώπου και ζώου και τα αρχέτυπα του ψυχισμού. Ο Ballen έχει εκδώσει πάνω από είκοσι πέντε βιβλία, έχει σκηνοθετήσει αρκετές μικρού μήκους ταινίες και έργα του βρίσκονται σε κορυφαίες διεθνείς συλλογές, όπως το MoMA – Museum of Modern Art (Νέα Υόρκη), το Centre Georges Pompidou (Παρίσι), το Stedelijk Museum (Άμστερνταμ), το State Museum of Russia (Μόσχα), η Tate Britain (Λονδίνο) και το Victoria and Albert Museum (Λονδίνο). Το 2022 εκπροσώπησε τη Νότια Αφρική στην Μπιενάλε της Βενετίας και είναι ιδρυτής και διευθυντής του Μουσείου Inside Out Centre for the Arts στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Η εμβληματική αυτή έκθεση στη γκαλερί CAN παρουσιάζεται παράλληλα με την αναδρομική του Roger Ballen στο Μουσείο Μπενάκη και σηματοδοτεί μια καθοριστική στιγμή στην πεντηκονταετή πορεία του καλλιτέχνη, αποκαλύπτοντας για πρώτη φορά τη νέα του σειρά έγχρωμων φωτογραφιών Spirits and Spaces, καθώς και τη σειρά αρνητικών φωτογραφιών Hungry Ghosts.
Αν και για πολλά χρόνια είχε απορρίψει την έγχρωμη φωτογραφία, ο Roger Ballen βρέθηκε απροσδόκητα γοητευμένος όταν, το 2016, έλαβε ως δώρο μια μηχανή Leica SL. Αγκαλιάζοντας αυτό το νέο εργαλείο, άρχισε να διερευνά τις εκφραστικές δυνατότητες του χρώματος και του φωτός, ανοίγοντας νέους δρόμους πειραματισμού μέσα στη χαρακτηριστική του Ballenesque εικαστική γλώσσα.
Η σειρά Spirits and Spaces αποτυπώνει με γοητευτική σαφήνεια τον παράλογο και αλλόκοτο κόσμο του Ballen, όπου συνυπάρχουν ζώα, γλυπτικές κατασκευές και σχέδια σε ύφος Art Brut, ενώ η ανθρώπινη παρουσία περιορίζεται σε σκιώδεις μορφές ή θραύσματα σωμάτων. Το σκηνικό εκτυλίσσεται μέσα σε ένα κλειστοφοβικό περιβάλλον, φτιαγμένο από φθαρμένα ξύλινα πάνελ επενδυμένα με ταπετσαρία και φωτισμένο με αυστηρή, λιτή ακρίβεια. Μέσα σε αυτόν τον πυκνό, πιεστικό χώρο, ο Ballen πλάθει έναν κόσμο που αψηφά κάθε λογική εξήγηση — έναν κόσμο όπου το παράλογο, το χάος, η κωμωδία και η τραγωδία συνυπάρχουν σε εύθραυστη ισορροπία. Αποτελώντας ταυτόχρονα μια οπτική αποκάλυψη και μια καλλιτεχνική εξέλιξη, το Spirits and Spaces συνιστά ορόσημο στο έργο του Roger Ballen.
Παράλληλα, στο υπόγειο —πρώην καταφύγιο— του SAS, ο καλλιτέχνης παρουσιάζει μια επιλεγμένη ενότητα από τη σειρά Hungry Ghosts. Οι αρνητικές φωτογραφίες αυτής της σειράς λειτουργούν ως πύλες προς έναν υπόγειο, ασυνείδητο κόσμο, όπου οι μορφές αναδύονται μέσα από το σκοτάδι σαν σκιές μνήμης και ονείρου. Η χρήση του αρνητικού φιλμ δεν αποτελεί απλώς τεχνική επιλογή, αλλά μια βαθιά υπαρξιακή πράξη: η αντιστροφή του φωτός και του σκότους μετατρέπεται σε αλληγορία της ανθρώπινης συνθήκης, εκεί όπου η παρουσία γεννιέται από την απουσία και το ορατό από το αόρατο. Μέσα από τις παραμορφωμένες φιγούρες, τις χαρακιές και τα φευγαλέα βλέμματα, ο Ballen μας καλεί να αντικρίσουμε όχι την εξωτερική πραγματικότητα, αλλά τις σκιές που κατοικούν μέσα μας — τα «πεινασμένα φαντάσματα» της συνείδησης.
