Κωσταλέξι: μια συνέντευξη για μια ξεχωριστή παράσταση

Μετά τη μεγάλη επιτυχία, η παράσταση «Κωσταλέξι» από την 812:Coal Theatre Company σε σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Μωραΐτη, θα συνεχιστεί την επόμενη σεζόν 2023-2024 σε νέο χώρο, στο ιστορικό Θέατρο της Οδού Κυκλάδων-Λευτέρης Βογιατζής, σε παραγωγή της εταιρείας Λυκόφως, από τις 23 Οκτωβρίου 2023.

Με νέα σκηνοθετική ματιά και νέο υλικό που εμπλουτίζει τη δραματουργία της παράστασης, η Άλκηστις Νικολαΐδη, η Ζωγραφιά Μεντεσίδου και ο Κωνσταντίνος Μωραΐτης παρουσιάζουν την πραγματική ιστορία μιας γυναίκας που οι ίδιοι οι γονείς της κράτησαν σε εγκλεισμό για σχεδόν τρεις δεκαετίες σε ένα χωριό της Στερεάς Ελλάδας. Μια ιστορία που συγκλόνισε το πανελλήνιο και αποτέλεσε την έμπνευση, 45 χρόνια μετά, για μία παράσταση που συζητήθηκε όσο λίγες στο πρώτο της ανέβασμα στο θέατρο Θησείον.

Το 1978 μετά από ανώνυμη τηλεφωνική καταγγελία η αστυνομία θα εισβάλει στο σπίτι της οικογένειας Καρυώτη και η ιστορία του μικρού χωριού θα αλλάξει για πάντα. Η Ελένη Καρυώτη βρίσκεται έγκλειστη στο υπόγειο του σπιτιού από τα αδέρφια της για 29 ολόκληρα χρόνια, βρώμικη και σε ημιάγρια κατάσταση. Η Ελένη νοσεί από σχιζοφρένεια και τα σενάρια σχετικά με το παρελθόν και κυρίως την προέλευση της νόσου της είναι πολλά. Ο έρωτας ή το κλίμα του εμφυλίου τρέλανε την Ελένη; Ο Τύπος θα πέσει πάνω στην οικογένεια, μία άνευ προηγουμένου παραφιλολογία θα ξεκινήσει και το κοινό παρακολουθεί την ιστορία της Ελένης από τις εφημερίδες της εποχής, σαν μυθιστόρημα σε συνέχειες. Η αλήθεια θα μπλεχτεί με το μύθο και η ανάγκη για σιωπή θα οδηγήσει σε συγκάλυψη. Ένα ολόκληρο χωριό ξέρει, βλέπει και δεν μιλάει. Το «τι θα πει ο κόσμος», βαθιά ριζωμένο στην συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας, για ακόμα μία φορά υπερισχύει. Ακολουθεί η δίκη των αδελφών και η αθώωση τους. Η Ελένη αφού εξεταστεί, νοσηλευτεί σε νοσοκομεία και ψυχιατρικά ιδρύματα και γίνει το αγαπημένο θέμα όλων, επιστρέφει στο Κωσταλέξι και το 1998 θα εξαφανιστεί για πάντα. Κανείς δεν ξέρει μέχρι και σήμερα τι απέγινε η Ελένη Καρυώτη.

«Εγώ ξαναβαφτίζομαι. Τώρα με λένε τίποτα».

«Τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος τόσο καιρό στο σκοτάδι;»

Η παράσταση, με την διάθεση της έρευνας, προσπαθεί να ανακαλύψει την πραγματική Ελένη Καρυώτη ξεπερνώντας την εικόνα της και τις ιστορίες της εποχής. Την Ελένη σαν άνθρωπο πέρα από την αρρώστια και την οικογενειακή παθογένεια. Εξετάζει το θέμα των ψυχικά νοσούντων στην ελληνική επαρχία, το φαινόμενο των «τρελών του χωριού» προσπαθώντας να θέσει ερωτήματα τόσο για την κατάσταση της ψυχικής υγείας στην χώρα όσο και για την συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντι στους πάσχοντες. Πως η σκληρότητα της ανθρώπινης φύσης έρχεται να συνθλίψει ότι δεν είναι συνηθισμένο ή καθημερινό; Τελικά ο άνθρωπος είναι το πιο σκληρό ζώο καθώς τα ένστικτα του παρ’ όλη την εκπαίδευση και τον πολιτισμό, εξακολουθούν να τον ελέγχουν.

Ο σκηνοθέτης της παράστασης Κωνσταντίνος Μωραΐτης σε μια ξεχωριστή συνέντευξη μιλάει για το ξεχωριστό 'Κώσταλέξι'. 

Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την ιστορία της Ελένης Καρυώτη, μια ιστορία που έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που συντάραξε το πανελλήνιο;

Ένα βράδυ μέσα στην πρώτη καραντίνα συζητούσα με την Άλκηστις τις συνέπειες του εγκλεισμού και ότι θα δούμε τις συνέπειες πολύ άμεσα. Η κουβέντα πήγε στις φυλακές και αμέσως μετά η Άλκηστις πέταξε την λέξη Κωσταλέξι και σκεφτήκαμε “φαντάσου 29 χρόνια να είσαι στην απομόνωση”. Δεν ήξερα πολλά για την υπόθεση, τα βασικά, όπως όλοι μας. Αρχίσαμε με την Άλκηστις να ψάχνουμε την υπόθεση και μετά από, σχεδόν, 2 χρόνια, αποφασίσαμε να το κάνουμε παράσταση. Αν το σκεφτείτε δεν έχουν αλλάξει και πολλά από τότε. Εγώ θα έλεγα ότι, στην πλειοψηφία, δεν έχει αλλάξει τίποτα. Και αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει γιατί αυτή είναι η φύση του ανθρώπου. Όσο πολιτισμό και αν τον ποτίσεις, κάποια πράγματα  δεν αλλάζουν, όπως το να πατάμε τον αδύναμο. Δυστυχώς ίσχυε και θα ισχύει για πάντα. Όπως και το να θελουμε να έχουμε εξουσία πάνω σε κάποιον. Είναι χαρακτηριστικά που, πλειοψηφικά ξαναλέω, δεν θα απαλειφθούν ποτέ. 

Η συγκεκριμένη ιστορία αποτελεί μια ευαίσθητη ιστορία με πολλές ιδιαιτερότητες. Πώς τη διαχειριστήκατε;

Σαν κάτι πολύ εύθραυστο. Ήταν η πρώτη φορά που μπήκαμε σε ένα έργο όχι με φόβο, αλλά με τόσο πολλή προσοχή και σεβασμό… Οι ιδιαιτερότητες αυτές υπάρχουν και σήμερα. Είμαστε άρρωστοι, βαθιά άρρωστοι, είμαστε εθισμένοι στο τικ τοκ, το ινσταγκραμ και το Facebook. Έχουμε γίνει δικαστές, ψυχολόγο,ι επαναστάτες του πληκτρολογίου, ακυρώνουμε προσωπικότητες γιατί έχουμε πολλούς φίλους στο διαδίκτυο που τρώνε αμάσητο ότι πει ο καθένας που δημόσια έστησε τον εαυτό του οιδημονα. Θα το βρούμε μπροστά μας, αυτό ειναι θέμα χρόνου. Δεν έχουμε μεγάλη διαφορά από την κοινωνία του Κωσταλεξι το 1950. Λέμε μόνο ότι μας συμφέρει, εκεί που που μας συμφέρει για να δημιουργήσουμε το προφίλ που πρέπει. Ζούμε σε ένα επεισόδιο του black mirror. Οποτε το να διαχειριστούμε το Κωσταλέξι ήταν εξίσου δύσκολο με την διαχείριση της πραγματικότητας. Στο Κωσταλέξι τότε ο κόσμος πίστευε ότι δεν έφταιξε σε τίποτα… όπως και σήμερα. Πάντα μας φταινε οι άλλοι, ποτέ εμείς ή οι ομοϊδεάτες μας. Πάντα φταίει κάποιος άλλος. 

Με ποιον τρόπο αποτυπώνεται στο ‘Κωσταλέξι’ η σκληρότητα που βίωσε η έγκλειστη επί δεκαετίες γυναίκα;

Αποτυπώνοντας την νοοτροπία της ελληνικής επαρχίας, αποτυπώνοντας τον τρόπο σκέψης του μέσου Έλληνα. Που στα δύσκολα το βάζει στα πόδια, που δεν έχει το σθένος να παραδεχθεί τα λάθη του, να δει τον εαυτό του στον καθρέφτη, που δεν ξέρει τίποτα μέχρι να τον ξεμπροστιάσει κάποιος και εκεί να παραδεχτεί ότι ήξερε αλλά τι να έκανε να τα έβαζε με τα θηρία, ένας μεροκαματιάρης είναι. Στο Κωσταλέξι υπάρχει το πρόσωπο που φοβόμαστε να αντικρίσουμε. Υπήρξε κάποτε μια περίοδος που κυριαρχούσε το “ποιος είμαι εγώ για να έχω άποψη”. Τώρα ισχύει το ανάποδο. Με τον τρόπο λοιπόν του Ελληναρά που ξέρει, έχει άποψη αλλά τελικά δεν ήξερε τίποτα αν δει ότι δεν τον παίρνει. Ρουσφέτια, γλύψιμο και κοστούμι και ένας άνθρωπος στο μπουντρούμι για 29 χρόνια. Αυτό είναι το Κωσταλέξι, αυτή είναι από τότε η ελληνική πραγματικότητα. 

Πώς αποτυπώνεται το κλίμα της εποχής και όλη η παραφιλολογία που επικράτησε με την αποκάλυψη του εγκλεισμού; 

Η παραφιλολογία της εποχής είναι ότι ο καθένας έλεγε ότι του ερχόταν στο κεφάλι αρκεί να πουλήσει. Δεν έχει μεγάλη διαφορά από αυτό που κάνει σήμερα ο κόσμος στα σόσιαλ. Θα το ξαναπώ, δεν έχουμε αλλάξει από τότε πολύ. Αυτό είναι το θλιβερό που σου λέει η παράσταση. 

Η ιστορία της Ελένης εκτυλίσσεται στην πραγματικότητα σε ένα υπόγειο. Σκηνοθετικά πώς αποδόθηκε ο εγκλεισμός;

Εδώ να πω ένα τεράστιο ευχαριστώ στην σκηνογράφο μας την Εμιλυ Κουκουτσάκη γιατί μας έλυσε τα χέρια από την πρώτη στιγμή όταν θέλαμε να αποτυπώσουμε τον εγκλεισμό χωρίς να χρησιμοποιήσουμε το προφανές. Στοιχεία της φύσης, νερό, φωτιά, χώμα, αυτά χρησιμοποιήσαμε. Δεν ξέρω πως μπορεί να αποδοθεί ο εγκλεισμός χωρίς να πέσεις στην παγίδα να χρησιμοποιήσεις τα προφανή υλικά. Περάσαμε στις πρόβες, φυσικά, και από αυτό το στάδιο. Αλλά καταλήξαμε ότι ο ήχος είναι αυτός που θα πρωταγωνιστήσει. Η απόλυτη ησυχία είναι ο σημερινός εγκλεισμός. Η παράσταση, στην πλειοψηφία της, είναι ήσυχη. Η ησυχία είναι η σύγχρονη σκληρότητα, αυτό που μπορεί να μας ξεκουφάνει, που μπορεί να μας εγκλωβίσει κάπου. Θυμηθείτε την καραντίνα που δεν ακουγόταν ούτε ένα αμάξι, εκείνη η ησυχία είναι η ησυχία του εγκλεισμού. 

Σε ποιες σκέψεις θεωρείτε ότι μπαίνουν οι θεατές κατά τη διάρκεια της παράστασης;

Δεν έχω ιδέα, καλύτερα να τους ρωτήσουμε. Ο καθένας με τα ερεθίσματα του και τις καταβολές του. Δεν θα μπω ποτέ στην διαδικασία να σκεφτώ τι σκέψη έκανε ο θεατής για την παράσταση. Εμένα αυτό που με αφορά είναι αν άκουσε, αν κατάλαβε την ιστορία.