Ο Θείος Άρης πήγε Επίδαυρο και είδε τη Utopia Orchestra υπό τον Θεόδωρο Κουρεντζή σε έργα Μάλερ

Λένε οι σοφοί ότι πρέπει να είσαι ευγνώμων για αυτό που ζεις και μάλιστα είναι μεγάλη η χαρά να το συνειδητοποιείς τη στιγμή που συμβαίνει. Στην κατάμεστη Επίδαυρο είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε την Utopia Orchestra υπό τη διεύθυνση του Θεόδωρου Κουρεντζή σε δύο έργα του Γκούσταφ Μάλερ, τη 4η Συμφωνία και τα «Τραγούδια για τα Νεκρά Παιδιά». 

Πριν γράψω για την αρτιότητα της μουσικής, οφείλω να γράψω για την αρτιότητα της στιγμής. Αν αφεθείς να γειωθείς στο χώρο της Επιδαύρου και ξεχάσεις για λίγο τα κινητά, τις ειδήσεις, τις έγνοιες, τότε και μόνο τότε μπορείς να κατανοήσεις τη μαγεία του χώρου. Άλλωστε, η Επίδαυρος υπήρξε θεραπευτήριο. Το θέατρο είναι επιβλητικό στο σκοτάδι που πέφτει, σοφά χτισμένο ανάμεσα στα βουνά, με την μοναδική ακουστική του, άψογο για συναυλίες. Δεν υπάρχουν εξωτερικοί ήχοι πέρα από τα τζιτζίκια ή τους γκιώνηδες. Η απουσία φωτορύπανσης σε αφήνει να κοιτάξεις ψηλά και να δεις τα αστέρια την ώρα που ακούς τη μαγευτική μουσική.

Μαγευτική μουσική έγραψα. Και από εκεί που κοιτάς ψηλά, χαμηλώνεις το βλέμμα και βλέπεις την Utopia Orchestra να πάλλεται μαζί με τον μαέστρο της. Η χτεσινή συναυλία ήταν μια ολοκληρωμένη εμπειρία. Ακόμα και ο φωτισμός είχε το δικό του ρόλο. Να επιβάλλει σιωπές, να αποδώσει το σκοτάδι του θανάτου, να φωτίσει τη ζωή που συνεχίζεται.

Συζητώντας για την επιλογή των «Τραγουδιών για τα Νεκρά Παιδιά», θεωρώ ότι η τέχνη με το δικό της ψυχαναλυτικό τρόπο οφείλει και μπορεί να μας υπενθυμίζει ότι το να χάνονται ζωές, και μάλιστα παιδιών, είναι μια τερατουργία ενάντια στον πολιτισμό. Παράλληλα, τα παιδιά γίνονται στόχος παντού στον κόσμο, ανυποψίαστα, αθώα, «σαν να έχουν πάει μια βόλτα και θαρρείς θα γυρίσουν» (μα τι σπαρακτικό το τέταρτο τραγούδι του Μάλερ…).

Πολλά λέγονται για τον Κουρεντζή μα δεν σκοπεύω να μπλέξω στην παράνοια. Δεν μπορώ να μην υποθέσω ότι δεν έχει επηρεαστεί από τους άδικους θανάτους παιδιών στις πολεμικές συρράξεις τόσο στην Ουκρανία όσο και στην Παλαιστίνη και θεωρώ πως η επιλογή του συγκεκριμένου ρεπερτορίου αποτελεί ένα είδος δήλωσης. 

Η μεσόφωνος Εβ-Μοντ Ιμπό, με την εξαίρετη φωνή της, μας έβγαλε σιγά σιγά από τα σκοτάδια του θανάτου, και μαζί με την ορχήστρα, υπομονετικά, συμπονετικά, λυτρωτικά, μας παρηγόρησε ότι ίσως κάπου αλλού είναι καλύτερα για τα παιδιά που έχουν φύγει. Και ξεκινώντας από τη σκηνή, νότα νότα, στίχο στίχο, ολόκληρο το θέατρο πέρασε από το σκοτάδι στο φως. 

Όπως και να το δει κανείς, η απώλεια των παιδιών αγγίζει μια άλλη, παράξενη χορδή στην τραγωδία της ύπαρξης. Να σημειώσω εδώ, ότι τα μελοποιημένα ποιήματα που ακούσαμε είναι του Φρίντριχ Ρίκερτ, ο οποίος είχε χάσει δύο παιδιά από οστρακιά, ενώ και ο ίδιος ο Μάλερ είχε χάσει την κόρη του Μαρία σε ηλικία 5 ετών από την ίδια αιτία.

Η 4η Συμφωνία του Μάλερ συνδέεται άμεσα με τα προηγούμενα καθώς αποτυπώνει αρχικά το πως αντιλαμβάνεται ένα παιδί τον παράδεισο. Τα όργανα παίζουν ρόλους, ο θάνατος μπορεί να είναι ένα στριγγό βιολί, για παράδειγμα, ενώ ένα ευχάριστο χορευτικό θέμα Λέντλερ αλλάζει τη διάθεση. Οι κυκλικές φόρμες του Μάλερ και η δόμηση του έργου έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον όσο εμβαθύνεις στον συγκεκριμένο συνθέτη που δυσκολεύτηκε να αναγνωριστεί εν ζωή.

Ο Κουρεντζής μέσα από τα προσωπικά του βιώματα και την καλή του σχέση με τη θρησκεία, προφανώς βρίσκει θεματικές που τον ενδιαφέρουν στο έργο του Μάλερ. Ο θάνατος και η μετά θάνατον ζωή κυριαρχούν στα συγκεκριμένα έργα εκφράζοντας και τις ανησυχίες του μαέστρου.

Η σοπράνο Ρέγκουλα Μίλεμαν ήταν συγκινητική στο τελευταίο μέρος αλλά και στο χαρμόσυνο encore, στο Morgen του Ρίχαρντ Στράους, με το ανθρώπινο μήνυμα των βλεμμάτων που συναντιούνται να κυριαρχεί. Η ορχήστρα, για μια ακόμη φορά, ήταν υπέροχη όχι μόνο καλλιτεχνικά αλλά και στον τρόπο με τον οποίο αντιδρά και βιώνει τις κινήσεις του μαέστρου. Εντυπωσιακή βρήκα την παρουσία δέκα κοντραμπάσων, τις πεισματάρικες φράσεις των πνευστών, τα δυναμικά κρουστά, το πάθος των πολλών εγχόρδων. Αξέχαστη και ξεχωριστή θα μου μείνει και η απόδοση του pianissimo-Κατά-Κουρεντζή και στα τρία έργα (μαζί με το ανκόρ), ένα τολμηρό ηχητικό εύρος έντασης τόσο διάφανο και απαλό αλλά με μια απίστευτη συναισθηματική δυναμική στην οποία παραδίδεσαι αμαχητί. 

Στην Επίδαυρο θαρρείς ότι και το θέατρο, οι πέτρες συμμετέχουν, μαζί με τα τζιτζίκια, τους γκιώνηδες και τα τριζόνια. Μαζί με τις ελιές, τα πουρνάρια και τα πεύκα. Ο χώρος της Επιδαύρου μπορεί να σε οδηγήσει να γίνεις κι εσύ η παράσταση ή η συναυλία, όχι να είσαι απλά θεατής ή ακροατής. Αν βέβαια αισθανθείς τη σύνδεση, αφεθείς με σεβασμό και υπομονή στο εκάστοτε βίωμα. Η επιλογή του Φεστιβάλ να δώσει στον Κουρεντζή το αρχαίο θέατρο ήταν άκρως επιτυχημένη.

Είναι μεγάλο δώρο να μπορούμε να βλέπουμε και ακούμε έναν κορυφαίο μαέστρο και την ορχήστρα του στα καλύτερά τους. Και τελικά, εμπειρίες σαν τη χθεσινή είναι εμψυχωτικές. Αξίζει να ελπίζουμε και να πιστεύουμε στην Ομορφιά. 

Photos by Αφροδίτη Ζουμπουλάκη