Είδαμε: "ζ - η - θ, ο Ξένος", απόσπασμα από την Οδύσσεια, σε σκηνοθεσία Μ. Μαρμαρινού // Ένας Οδυσσέας φέρνει την άνοιξη (;)

Στην πορεία προς τον νόστο ο Οδυσσέας βγαίνει ναυαγός στη Σχερία. Είναι η 32η μέρα από τις 41 που διαρκεί η Οδύσσεια. Εκεί δέχεται πολύπλευρη φιλοξενία, εξιστορεί τις περιπέτειές του και λίγο αργότερα με τη βοήθεια των Φαιάκων θα καταφέρει να φτάσει στην Ιθάκη. Το εκτεταμένο αυτό επεισόδιο (ζ–ν) τιτλοφορείται Φαιακίδα. Στην αφετηρία του συναντάμε τον Οδυσσέα να κοιμάται γυμνός και αποκαμωμένος στα ξερά φύλλα των θάμνων κοντά σε ένα ποτάμι. Η Αθηνά εμφανίζεται στον ύπνο της Ναυσικάς, της βασιλοπούλας των Φαιάκων, παροτρύνοντάς την να πάει να πλύνει τα ρούχα της. Το επόμενο πρωί εκείνη μαζί με τα νεαρά κορίτσια που τη συνόδευαν πηγαίνουν στο ποτάμι και περιμένοντας να στεγνώσουν τα ρούχα αρχίζουν να παίζουν με το τόπι. H Αθηνά, όμως, φροντίζει αυτό να ξεφύγει και να πέσει στο νερό. Από τις φωνές των κοριτσιών ο ταλαιπωρημένος ναυαγός, ο “ξένος” Οδυσσέας, ξυπνάει. Μετά τον αρχικό τρόμο που προκαλεί η παρουσία του στα κορίτσια, δέχεται την πρώτη φιλόξενη περιποίηση από τη Nαυσικά, που τον παροτρύνει να πάει στο παλάτι και να απευθυνθεί στη μητέρα της, την Αρήτη, γιατί, αν κερδίσει τη συμπάθειά της, θα πετύχει γρήγορα τον νόστο του. Ο Οδυσσέας μεταβαίνει στο παλάτι και εκεί τυγχάνει μεγάλης φιλοξενίας, χωρίς να αποκαλύπτει την ταυτότητά του. Την επόμενη μέρα μετά το γεύμα ο αοιδός Δημόδοκος τραγουδούσε πώς φιλονίκησαν ο Οδυσσέας και ο Αχιλλέας στην Τροία. Ο Οδυσσέας άρχισε να κρυφοκλαίει. Τον αντιλήφθηκε ο Αλκίνοος και για να αλλάξει τη διάθεση του ξένου πρότεινε αθλητικούς αγώνες στην αγορά. Στους αγώνες πήρε μέρος κι ο Οδυσσέας και διακρίθηκε στη δισκοβολία. Ακολούθησε δείπνο και τραγούδι. Ο Οδυσσέας ζήτησε από τον Δημόδοκο να τραγουδήσει τον Δούρειο Ίππο. Ακούγοντας το τραγούδι αναλύθηκε σε θρήνο κρυφό· τον αντιλήφθηκε πάλι ο Αλκίνοος, που επίμονα πια του ζητάει να αποκαλύψει ποιος είναι και γιατί κλαίει.

Ο Ξένος είναι ο υπότιτλος που έδωσε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός στην εξιστόρηση των τριών ραψωδιών ζ, η, θ, προϊδεάζοντας μας για το κέντρο βάρους, τον «αλλότριο» Οδυσσέα στη γη των Φαιάκων, τη θεώρηση του ξένου στη νέα γη. Το σκηνικό λιτό, απέριττο και ταυτόχρονα λειτουργικό, ήταν ένα από τα θετικά της δουλειάς αυτής: καλαμιές (βρισκόμαστε στην όχθη του ποταμού), πανωφόρια που κρέμονται, όπως ορίζει η υπόθεση, καθώς η Ναυσικά και οι ακόλουθές της έρχονται στον ποταμό να πλύνουν ρούχα, ένα πανί  -ίσως από τη σχεδία του ήρωα-, πάνω στο οποίο εμφανίζονται στίχοι της Οδύσσειας, βοήθημα πολύ σημαντικό για τις όχι και τόσο ευκολονόητες εναλλαγές των ρόλων που ακολουθούν και μια γέφυρα που διαμορφώνεται σε τραπεζαρία, γνώριμο στοιχείο των παραστάσεων του Μαρμαρινού, στην οποία μάλιστα παραμένουν οι ηθοποιοί μετά το πέρας της παράστασης, πρωτότυπο στοιχείο, που δραματουργικά, ωστόσο, δεν εξυπηρετεί κάτι, μένει ανοικτός ο συμβολισμός. Καλαίσθητη και διακριτική η συνοδεία της μουσικής δεν επισκιάζει συμβάντα και λόγια, τα πλαισιώνει ευχάριστα. Παρότι οι ραψωδίες αυτές θεωρούνται από τις πιο εμβληματικές στην Οδύσσεια (λίγο πριν έχει προηγηθεί η Νέκυια με την κάθοδο του ήρωα στον Άδη), καθώς σηματοδοτούν την επιστροφή του ήρωα στα εγκόσμια, το σύνολο, την ευταξία και εν τέλει την εκπλήρωση του νόστου, μια πιο συντετμημένη εκδοχή ίσως είχε πιο δεκτικό αποτέλεσμα. Γιατί είναι διαφορετική η αφήγηση μιας ιστορίας και άλλο η εύγλωττη παρουσίασή της σε θεατρική συνθήκη, προϋπόθεση της οποίας είναι και η σκηνική οικονομία.

Ο Χάρης Φραγκούλης ήταν ο ιδανικός Οδυσσέας: μια μάζα αρχικά, ξεβρασμένη σε μια όχθη, χωρίς παρόν, χωρίς ταυτότητα. Τσακισμένος από τα παθήματα σταδιακά εμφανίζει τον δυναμισμό, τη λάμψη και την οξυδέρκεια που διακρίνει τον ήρωα. Για να φτάσουμε στο τελευταίο μέρος, που κυριολεκτικά παίρνει την παράσταση στους ώμους του και την απογειώνει. Η μεγάλη στιγμή έρχεται: Η ιστορία του Δούρειου Ίππου ξεφεύγει από τα όρια της διήγησης, γίνεται μια ανάμνηση-ξέσπασμα για τον Οδυσσέα. Βιώνεται επί σκηνής αλλά -κυριολεκτικά- και επί κερκίδων ως μαινόμενη ενθύμηση, με τρόπο συνταρακτικό. Είναι η κορυφαία ώρα, μια ανεξίτηλη ερμηνεία. Δεν είναι η νίκη-θριάμβος που εξιστορείται, αλλά ο αγώνας της επικράτησης, που ηχεί θλιβερά, με δάκρυα, ίσως και με ντροπή για τα επακόλουθά του. Ο επίλογος του Τρωικού πολέμου, νικηφόρου για τους Αχαιούς, γίνεται αντιπολεμικό σπάραγμα. Ο Οδυσσέας εμπρός μας δεν είναι ο ήρωας, ο μέγας νικητής, αλλά ένας άνθρωπος που συντρίβεται. Το εμπόλεμο παρελθόν τον έχει στιγματίσει. Τα πιο επιτηδευμένα παραμερίζονται, η παράσταση αποκτά απρόσμενα και λυτρωτικά έναν γήινο χαρακτήρα, προσανατολισμό ανθρωποκεντρικό με τον Οδυσσέα - άνθρωπο της διπλανής πόρτας.

Χορογραφική πρωτίστως η κίνηση της Έλενας Τοπαλίδου (Αρήτη, σύζυγος του Αλκίνοου). Κρατά ένα κουβάρι που πρέπει να ξετυλιχθεί, προκειμένου να αποκαλυφθεί η ταυτότητα του μυστηριώδους ξένου. Αν και δεν είναι τόσο ομιλητική υποδηλώνει την πανίσχυρη βασίλισσα, το σύμβολο της μητριαρχίας. Ο Χρήστος Παπαδημητρίου (Αλκίνοος) λειτουργεί περισσότερο ως ήρεμη δύναμη και όχι τόσο με βασιλικό σφρίγος. Μια παρουσία του περισσότερο χρωματισμένη θα ήταν ενδεχομένως πιο ταιριαστή. Η Κλέλια Ανδριολάτου (Ναυσικά) και οι κορασίδες-ακόλουθές της είχαν τη φρεσκάδα και την ελαφρότητα της νεαρής ηλικίας (ωραία η στιγμή του παιχνιδιού με τα τόπια), που όμως κατά κάποιο τρόπο αυτοακυρώνονταν με τη ρυθμική εκφορά του λόγου. Ιδιαίτερη, αλλά όχι συμβατή με το ρέον της παράστασης η επιλογή της υψιφώνου Λένιας Ζαφειροπούλου να αποδώσει τον αοιδό (Δημόδοκος). Στο έπος το πρόσωπο αυτό λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στους Φαίακες και τον Οδυσσέα, το όλο πλήθος και τον μόνο, τον άγνωστο εν προκειμένω ξένο. Είναι εκείνο που θα ωθήσει την ιστορία, θα οδηγήσει στο ξεδιάλυμα του μυστηρίου με τον ξένο, θα του επαναφέρει την ταυτότητά του. Χρειάζεται ο λόγος του να ακουστεί καθαρά και ξάστερα. Με τη συγκεκριμένη ερμηνευτική επιλογή δεν μεταδίδεται συγκινησιακό φορτίο, απουσιάζει η συναισθηματική εμπλοκή που οδηγεί τον Οδυσσέα σε δάκρυα και ακολούθως τους θεατές σε αγωνία για την αντίδρασή του. Άλλη μια ωραία σκηνή χορογραφικής σύλληψης και ομαδικής συμμετοχής έπεται, ο αγώνας δισκοβολίας, θυμίζοντας πυρρίχιο, αν και η υπογράμμιση των παύσεων ήταν περιττή.

Σύνολο: Ήταν σημαίνοντα και τόσο επίκαιρα τα μηνύματα που εξέπεμπε αυτή η παράσταση. Με λιγότερο φορμαλισμό, με την καλαισθησία και την ατμόσφαιρα που διέθετε, με περισσότερη ψυχή και απλότητα μαζί θα μπορούσε να μιλήσει πιο ηχηρά και να φωτίσει όλους τους “πανανθρώπινους” συμβολισμούς της.

Ταυτότητα παράστασης: εδώ

Επόμενοι σταθμοί & εισιτήρια:  ΕΔΩ