Διαβάσαμε: «Από τα ξένα στα ξένα» των Κωνσταντίνας Βαρσάμη και Παναγιώτη Σι΄άνη | Εκδόσεις Παπαδόπουλος

Είκοσι εννέα μαρτυρίες, χωρισμένες σε τρία μέρη, με πρόλογο του ιστορικού Αλέξανδρου Κιτροέφ, είναι το υλικό που συνέλεξαν οι δημοσιογράφου, Κωνσταντίνα Βαρσάμη και Παναγιώτης Σιάνης, για να αφηγηθούν την περιπέτεια ανθρώπων, οι οποίοι έζησαν ανάμεσα σε δύο πατρίδες, σε δύο κουλτούρες. Είτε αφορά οικονομικούς μετανάστες είτε απόδημους και ομογενείς του Ελληνισμού είτε πολιτικούς πρόσφυγες, η μετανάστευση παραμένει ένα τραύμα που δύσκολα επουλώνεται.

Αν συνόρευαν η χώρα καταγωγής με τη χώρα που επέλεξαν να ζήσουν και να δουλέψουν, οι μετανάστες βρίσκονται ακριβώς πάνω στη συνοριογραμμή. Από τη Νέα Υόρκη της Έλλης Πασπαλά μέχρι το Κονγκό του Ηλία Μαγκλίνη, και από τη Γερμανία του Ντέμη Νικολαΐδη μέχρι το Τορόντο του Γιώργου Μουχταρίδη, η προσπάθεια να ανταπεξέλθουν στη «γεωγραφική σχιζοφρένεια», βρίσκοντας καταφύγιο σε ό,τι ορίζει την ελληνικότητα μέσα τους είναι έκδηλη. Η οικογένεια, η γλώσσα, το φαγητό, οι μυρωδιές παραμένουν ισχυροί δεσμοί με την πατρίδα. Η αίσθηση του ανήκειν επιτυγχάνεται μέσω της ένταξης στην εκεί κοινωνία. Στόχος τους είναι να διατηρήσουν την ελληνικότητά τους στα δρώντα της χώρας όπου μεγαλώνουν, εργάζονται και δημιουργούν οικογένεια. Πίσω από την επιθυμία προσαρμογής ενυπάρχει κάτι άλυτο. Βρίσκονται στο ένα μέρος και νοσταλγούν το άλλο. Αισθάνονται ότι δεν μπορούν να ακουμπήσουν κάπου και η ξενιτιά παραμένει συνυφασμένη με τη νοσταλγία της επιστροφής στην Ελλάδα.

Και αν οι οικονομικοί μετανάστες έφυγαν προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής, δεν ισχύει το ίδιο για τους απόδημους και τους ομογενείς. Για εκείνους η μετεγκατάσταση αποτελεί ένα τραυματικό γεγονός. Η αίσθηση του αποχωρισμού, η γεύση της απώλειας τούς συνοδεύει στον καινούργιο τόπο κατοικίας. Απέναντι στην πολιτιστική εξάρθρωση επιστρατεύουν κάθε είδους άμυνα. Οι Έλληνες της διασποράς μετουσιώνουν το βίωμα σε τέχνη. Επιτυγχάνουν το συγκερασμό ανάμεσα στη βαθιά ριζωμένη μέσα τους έννοια «Ελλάδα« και τα στοιχεία από τη χώρα εκτός του εθνικού χώρου. Ο κινηματογράφος για τον Τάσο Μπουλμέτη, η μουσική για τον Νίκο Ξυδάκη αποτελούν έναν τρόπο επαφής και ενσωμάτωσης σε έναν κόσμο που έμοιαζε να είναι απέναντί τους και που τόνιζε τη διαφορά τους. Η Πολίτικη Κουζίνα ήταν ένα ταξίδι ζωής, ο σκηνοθέτης ξαναέζησε εικόνες και μνήμες, μίλησε για τη ζωή τους εδώ και εκεί. Ο κόσμος της Αιγύπτου, ένα ακατέργαστο λυρικό ποίημα, υπάρχει δημιουργικά μέσα στη μουσική του συνθέτη. Δεν είναι αισθητική ή ιδεολογική επιλογή αλλά εμπειρία. Στην Κωνσταντινούπολη και το Κάιρο, ο χρόνος αμβλύνει τον πόνο και η γεύση από την πίκρα του ξεριζωμού γίνεται γλυκόπικρη.  Ωστόσο η καταγωγή τους τούς τραβάει. Πάντα υπάρχει το όνειρο της επιστροφής στην Ελλάδα. 

Για τους πολιτικούς πρόσφυγες η ιδεολογία έγινε η ταυτότητά τους. Για πολιτικούς λόγους, κουβαλούν την Ελλάδα αλλά περιέχουν και την προσφυγιά. Η ζωή τους αρθρώνεται πάνω σε τρεις λέξεις: πίσω, εδώ, εκεί. Η έννοια της προσωρινότητας ορίζει την ύπαρξή τους. Οι Έλληνες της Τασκένδης και της Τσεχοσλοβακίας, οργανωμένοι στο ΚΚΕ, έλεγαν στα παιδιά τους πόσο ωραία θα ζήσουν στην πατρίδα, εκεί ήταν ξένοι. Στα εγγόνια τους έλεγαν πόσο ωραία έζησαν εκεί, εδώ που γύρισαν αισθάνονταν ξένοι. Το τραύμα του άπατρι τους ακολουθεί παντού. Στην ερώτηση από που είναι η απάντηση είναι νεφελώδης.

Το βιβλίο Από τα ξένα στα ξένα διατρέχεται από το συναίσθημα της ερήμωσης, την αίσθηση του να μην ανήκεις κάπου. Με όχημα την ανάλυση των συνεπειών της διαπολιτισμικής επαφής, της δυναμικής των σχέσεων μεταξύ μειονοτικών και πλειοψηφικών ομάδων, της εθνικής ταυτότητας και της σημασίας της γλώσσας, οι δύο συγγραφείς αναδεικνύουν όλες τις πλευρές της ψυχολογίας των «patcwork» που έζησαν ανάμεσα σε δύο κόσμους-τον τόπο καταγωγής και τον τόπο επιστροφής.

Μια εξαιρετική δουλειά που αξίζει την προσοχή σας.

Κωνσταντίνα Βαρσάμη - Παναγιώτης Σιάνης
Από τα ξένα στα ξένα 
Εκδόσεις Παπαδόπουλος